της Φωτεινής Δαρσινού
φιλολόγου
Η Αγία Σοφία, γνωστή και ως Ναός της Αγίας του Θεού Σοφίας ή Μεγάλη Εκκλησία ήταν ναός του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Αποτέλεσε το αιώνιο σύμβολο της ορθοδοξίας που ξεκίνησε να ανεγείρεται το 532 και εγκαινιάσθηκε στις 27 Δεκεμβρίου του 537, επί βασιλείας του Ιουστινιανού Α΄, από τους Μικρασιάτες γεωμέτρες Ανθέμιο από τις Τράλλεις και Ισίδωρο από τη Μίλητο.
Ο ναός ακολουθεί τον αρχιτεκτονικό τύπο της βασιλικής με τρούλο. Ο κυρίως χώρος έχει σχήμα περίπου κύβου. Τέσσερις ογκώδεις πεσσοί (κτιστοί τεράστιοι τετράγωνοι στύλοι), οι οποίοι απέχουν μεταξύ τους 30 μέτρα, στηρίζουν τα τέσσερα μεγάλα τόξα, όπου πάνω σ’ αυτά εδράζεται ο τρούλος, διαμέτρου 31 μέτρων. Ο επιβλητικός τρούλος έχει ύψος 62 μέτρα και διακοσμήθηκε με χρωματιστά μάρμαρα και ψηφιδωτά και όπως αναφέρει ο ιστορικός Προκόπιος, στο «Περί κτισμάτων», «Δε φαίνεται να στηρίζεται πουθενά, αλλά μοιάζει να κρέμεται από τον ουρανό με χρυσή αλυσίδα. Όταν εισέρχεται κανείς στην εκκλησία για να προσευχηθεί, αισθάνεται ότι το κτίσμα αυτό δεν είναι έργο ανθρώπινης δύναμης».
Η Αγία Σοφία που υπάρχει σήμερα στην Κωνσταντινούπολη αποτελεί την τρίτη μορφή του ναού. Ο πρώτος ναός της Αγίας Σοφίας θεμελιώθηκε από τον Μεγάλο Κωνσταντίνο το 330 μ.Χ.. Το 404, η πρώτη Αγία Σοφία πυρπολείται και χτίζεται πάλι από τον Θεοδόσιο Β΄. Τα δεύτερα εγκαίνια θα γίνουν στις 10 Οκτωβρίου του 415, όμως ο ναός θα πυρποληθεί ξανά το 532 (Στάση του Νίκα). Πολλά απομεινάρια από το δεύτερο ναό παραμένουν δίπλα από την Αγία Σοφία μέχρι και σήμερα.
Μαρμάρινα απομεινάρια από τον δεύτερο ναό.
Η τελική μορφή του ναού
Στον ίδιο χώρο, ο αυτοκράτορας Ιουστινιανός Α’ αποφάσισε να κατασκευάσει την εκκλησία από την αρχή στην πιο επιβλητική της μορφή. Τα θεμέλια αυτού του ναού θα μπουν στις 23 Φεβρουαρίου του 532, με σχέδια που εκπόνησαν οι αρχιτέκτονες Ανθέμιος και Ισίδωρος.
Επί έξι χρόνια 10.000 τεχνίτες εργάζονταν για την ολοκλήρωση του μεγαλοπρεπούς ναού, ενώ ξοδεύτηκαν 320.000 λίρες (περίπου 120.000.000 ευρώ). [1]
H Πόλις εάλω
Ο Μωάμεθ Β΄ αποφάσισε να εξαπολύσει γενική επίθεση στις 29 Μαΐου 1453. Ενώ ο σουλτάνος προετοίμαζε τα στρατεύματά του για τη μάχη την παραμονή το βράδυ, οι χριστιανοί, Έλληνες και Λατίνοι, τελούσαν στην Αγία Σοφία την τελευταία λειτουργία [2], η οποία δεν ολοκληρώθηκε ποτέ.
Προηγήθηκαν δύο ανεπιτυχείς έφοδοι στην Αγία Σοφία στις 26 Μαΐου 1453. Ο Μωάμεθ έστειλε πρέσβεις στην Κωνσταντινούπολη για να προτείνει στον αυτοκράτορα Κωνσταντίνο ΙΑ΄ Δραγάση Παλαιολόγο να παραδώσει την Πόλη, αν θέλει τη ζωή του και να απέλθει ανενόχλητος μετά των μεγιστάνων και των θησαυρών του στην Πελοπόννησο ή όπου αλλού θέλει και να σταματήσει τον πόλεμο. Ο Κωνσταντίνος τότε αποκρίθηκε:
«Την Πόλη ούτε εγώ δύναμαι να παραδώσω, ούτε άλλος κανείς των εν αυτή κατοικούντων, διότι ομοφώνως και αυτοπροαιρέτως προτιμούμε τον θάνατον από την άδοξη ζωή».
Ο Μωάμεθ έκανε και τρίτη γενική έφοδο. Τη στιγμή που το έμαθε ο Κωνσταντίνος προσκάλεσε τους στρατηγούς του και τους είπε:
«Στα χέρια σας, παραδίδω το ταπεινωμένο σκήπτρο μου και την περίδοξο αυτή βασιλίδα των πόλεων, την Πόλη του Μεγάλου Κωνσταντίνου, η οποία είναι η ελπίδα και η χαρά όλων των Ελλήνων».
Ο αυτοκράτορας στις 27 Μαΐου ημέρα Κυριακή, νωρίς το πρωί εκκλησιάστηκε για τελευταία φορά στο ναό της Αγίας Σοφίας. Προσευχήθηκε με κατάνυξη, μαζί με το πλήθος κόσμου που είχε κατακλύσει το ναό, για τη σωτηρία τους. Γονάτισε τρεις φορές μπροστά από την εικόνα του Δεσπότη Χριστού και της Θεοτόκου λέγοντας στους πιστούς με δυνατή φωνή: «Χριστιανοί, συγχωρήσατέ με και ο Θεός ας σας συγχωρήσει». Αφού κοινώνησε ο λαός του απήντησε: «Έσο συγχωρημένος!». Εκείνος τους προέτρεψε να μεταλάβουν κι αυτοί και να αγωνιστούν για την Πόλη με όλη τους την ψυχή. Κλάματα, οχλοβοή, ταραχή και φόβος επικρατούσαν μέσα στο ναό. Οι μητέρες αποχαιρετούσαν τα παιδιά τους όπως και οι σύζυγοι τις συζύγους τους, ενώ ο κρότος από τα σπαθιά και τις ασπίδες ολοένα και εντεινόταν. Ο αυτοκράτορας με τη συνοδεία του κατευθύνθηκε προς τα τείχη όπου και τελικά έπεσε ηρωικά μαχόμενος...
Οι Τούρκοι φτάνουν στην Αγία Σοφία και καθώς βρίσκουν τις πύλες κλειστές προσπαθούν να τις ανοίξουν με τσεκούρια. Κλαθμοί, οδυρμοί και μοιρολόγια πλημμυρίζουν το εσωτερικό του ναού, ενώ την ύστατη αυτή ώρα ο Πατριάρχης Γεννάδιος επιχειρεί να καθησυχάσει τους πιστούς και να τους δώσει δύναμη. Αναφωνεί λοιπόν με τα χέρια τεντωμένα πάνω από τα κεφάλια τους: «Λοιπόν αδερφοί, παυσάμενοι τους γογγυσμούς, υπακούστε με θρησκευτική μεγαλοψυχία και σε τούτο το θέσπισμα του Υψίστου! Ναι βέβαια γινόμαστε αιχμάλωτοι, αλλά θα είμαστε ελεύθεροι εν πνεύματι Κυρίου. Θα γίνουμε αναγκαστικά και αληθινά ταπεινοί, αλλά θα ’ρθει ο καιρός που θα ξανασηκωθούμε. Ο Θεός μαζί μας! [...]». Αυτά ήταν κάποια από τα τελευταία λόγια που ακούστηκαν στο ναό πριν πέσει η Πόλη στα χέρια των Τούρκων.[3]
Η μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε Τζαμί
Την 1η Ιουνίου 1453, τρεις μέρες μετά την πτώση της Πόλης εισήλθε ο Μωάμεθ στο ναό και κάλεσε το λαό για την προσευχή της Παρασκευής. Ο σταυρός στην κορυφή του τρούλου αντικαταστάθηκε από την ημισέληνο, η Αγία Τράπεζα και οι φορητές εικόνες αφαιρέθηκαν, τα μωσαϊκά και το δάπεδο του ναού καλύφθηκαν. Στήθηκε μουσουλμανικό προσευχητάριο και ακολούθως ο πρώτος προσωρινός μιναρές και στην πορεία των χρόνων, υπό την επίβλεψη του αρχιτέκτονα Μινάρ Σινάν, έγιναν προσθήκες και διάφορες επισκευές.[4]
Ο Μουσταφά Κεμάλ μετέτρεψε, το 1934, το μουσουλμανικό τέμενος σε μουσείο. Στις 10 Ιουλίου 2020, το Συμβούλιο της Επικρατείας της Τουρκίας αποφάσισε υπέρ της μετατροπής σε τέμενος. Αμέσως μετά ο πρόεδρος της Τουρκίας Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν υπέγραψε την απόφαση και η πρώτη μουσουλμανική προσευχή πραγματοποιήθηκε στις 24 Ιουλίου. [5]
Θύελλα αντιδράσεων ξέσπασε ύστερα από την απόφαση αυτή. Λυπημένος και συγκλονισμένος δήλωσε ότι αισθάνεται, μεταξύ άλλων και ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος [6], καθώς επίσης και ο Πατριάρχης Μόσχας Κύριλλος. [7]
Θρύλοι για την Αγία Σοφία
Πολλοί λαϊκοί θρύλοι, που έμειναν άσβεστοι ανά τους αιώνες πρωταγωνιστούν γύρω από την Αγία Σοφία. Ένας εξ΄ αυτών αναφέρει πως όταν ο Μωάμεθ μπήκε στην Κωνσταντινούπολη ο τελευταίος Ορθόδοξος Πατριάρχης με τη συνοδεία του τελούσε Θεία Λειτουργία. Όταν οι Οθωμανοί εισέβαλαν στην Αγία Σοφία ο Πατριάρχης με τους υπόλοιπους ιερείς μπήκαν μέσα σε μια πύλη, τη λεγόμενη «Κλειστή Πύλη»-σύμφωνα με το θρύλο- στο νότιο μέρος του ναού και η πύλη αυτή από τότε σφράγισε και έκτοτε δεν ανοίχτηκε ποτέ. Κάτι ακόμα όμως εκπληκτικό είναι ότι κάθε Μεγάλο Σάββατο, στην Ανάσταση του Κυρίου εμφανίζονται κόκκινα αυγά μπροστά από την πύλη αυτή!
Μάλιστα θεωρούν αληθινή την προφητεία που αναφέρει πως όταν ανοίξει αυτή η πύλη θα ακουστούν και πάλι στο ναό χριστιανικές ψαλμωδίες, γεγονός που τους τρομάζει και έτσι αφήνουν την πύλη αυτή ερμητικά κλειστή στο πέρας των αιώνων.[8]
[1] www.in.gr, Αγία Σοφία: H ιστορία του παγκόσμιου συμβόλου της Ορθοδοξίας.
[2] Georg Ostrogorsky, Iστορία Του Βυζαντινού Κράτους, τόμος τρίτος, 9η έκδοση, Αθήνα 2008, σελ. 274.
[3] Ευγενία Γαβριηλίδου, Αγία Σοφία, Το αιώνιο σύμβολο της Ορθοδοξίας, 1.500 χρόνια από την ανέγερσή της, Εστία Επενδυτική ΜΜΕ Α.Ε. Αθήνα, σ.σ. 53-54.
[4] Ευγενία Γαβριηλίδου, Αγία Σοφία, Το αιώνιο σύμβολο της Ορθοδοξίας, 1.500 χρόνια από την ανέγερσή της, Εστία Επενδυτική ΜΜΕ Α.Ε. Αθήνα, σ.σ. 33,36.
[5] Euronews, 10.07.2020: "Διάγγελμα Ερντογάν: Στις 24 Ιουλίου η πρώτη προσευχή στην Αγία Σοφία".
[6] https://www.ethnos.gr.
[7] https://mospat.ru/gr.
[8] Ευγενία Γαβριηλίδου, Αγία Σοφία, Το αιώνιο σύμβολο της Ορθοδοξίας, 1.500 χρόνια από την ανέγερσή της, Εστία Επενδυτική ΜΜΕ Α.Ε. Αθήνα, σελ. 77.
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου