Ρωσικές παρεμβάσεις για τον έλεγχο των στενών του Βοσπόρου. Από τον Κριμαϊκό έως τον Μεγάλο Ευρωπαϊκό Πόλεμο

 

του Ελευθερίου Αθανασόπουλου

φιλίστορος

Η χρονική διάρκεια της εξηκονταετίας από το 1853 μέχρι το 1914, έτη που αντιστοιχούν στην έναρξη του Κριμαϊκού έως την αρχή του Μεγάλου Ευρωπαϊκού πολέμου, σηματοδοτεί την εντατικοποίηση των προσπαθειών της τσαρικής Ρωσίας να θέσει υπό τον έλεγχο της τον γεωγραφικό χώρο των Στενών του Βοσπόρου.

Μετά την ανακήρυξη της ανεξαρτησίας του Βασιλείου της Ελλάδος το 1830, η Οθωμανική επικράτεια γνώρισε την πρώτη απόσχιση κατακτημένων εδαφών της στον χώρο της ανατολικής Μεσογείου από τον 15ο αιώνα. Η επίσημη αυτή πράξη με το Πρωτόκολλο του Λονδίνου, αναδιέταξε τις βλέψεις των Μεγάλων Δυνάμεων της εποχής. Η Βρετανία έθεσε ως υψηλό δόγμα της εξωτερικής της πολιτικής την αρχή της διατήρησης και της εδαφικής ακεραιότητας του Οθωμανικού σουλτανάτου.

Από την άλλη πλευρά, η τσαρική Ρωσία θεώρησε τις συνθήκες κατάλληλες για την προώθηση των βλέψεων της, επιθυμώντας την αύξηση της επιρροής της στο ιδρυθέν Βασίλειο της Ελλάδος, ήδη από την δεκαετία του 1840. Παράλληλα ενδιαφέρθηκε για την αύξηση της επιρροής της στα Πατριαρχεία Ιεροσολύμων και Κωνσταντινουπόλεως, με απώτερες βλέψεις να τεθεί η ιδία επικεφαλής της Ορθόδοξης Εκκλησίας και να προωθήσει τους γεωπολιτικούς σχεδιασμούς της στον ιστορικό χώρο της πάλαι ποτέ Βυζαντινής αυτοκρατορίας, αναδεικνυόμενη ως ο φυσικός της διάδοχος στην ανατολική Μεσόγειο.

Βρετανία και Γαλλία, χώρες με μακρές χρονικά σχέσεις φιλίας με το Οθωμανικό σουλτανάτο εξαιτίας της εγγύησης που αυτό τους προσέφερε για την εξασφάλιση των συμφερόντων τους στην ίδια περιοχή, η Βρετανία ήλεγχε την θαλάσσια οδό προς την Ινδία και η Γαλλία εποφθαλμιούσε την Παλαιστίνη και την Συρία από την εποχή των Σταυροφοριών, αντέδρασαν αστραπιαία στις κινήσεις της τσαρικής Ρωσίας και την έπληξαν αποτελεσματικά στην Κριμαία, αποτρέποντάς την από την εφαρμογή του σχεδίου της για προέλαση των τσαρικών στρατευμάτων διά των παραδουνάβιων Ηγεμονιών προς την Κωνσταντινούπολη.

Το 1856 ο Κριμαϊκός πόλεμος έληξε με την ήττα της Ρωσίας, ωστόσο κατά τα επόμενα χρόνια ο αντίκτυπος που είχε στους υπό των Οθωμανών υπόδουλους λαούς των Βαλκανίων, οδήγησε στην ιδέα του κινήματος του Πανσλαβισμού που υιοθετήθηκε από την τσαρική Ρωσία και αποσκοπούσε στην δημιουργία ενός ενιαίου σλαβικού κράτους υπό την καθοδήγηση των ρωσικής πολιτικής για προσέγγιση του εγγύτερου χώρου της Κωνσταντινούπολης. Αποκορύφωμα των ενεργειών της τσαρικής Ρωσίας υπήρξε η βουλγαρική εξέγερση τον Απρίλιο του 1876 με τον συνεπακόλουθο Ρωσοτουρκικό πόλεμο του 1877-1878, κατά τον οποίο δεν ενεπλάκη άλλη Μεγάλη Δύναμη, απόρροια των παρασκηνίων που οικοδόμησε η τσαρική Ρωσία κατά την εικοσαετία που μεσολάβησε από την ήττα της στον Κριμαϊκό πόλεμο.

Αποτέλεσμα ήταν η τσαρική Ρωσία να φτάσει κυριολεκτικά μια ανάσα από το να καταλάβει την Κωνσταντινούπολη, σταματώντας στο προάστιο αυτής Άγιος Στέφανος, κατόπιν επεμβάσεως της Βρετανίας. Κατόπιν τερματισμού των εχθροπραξιών, συνομολογήθηκε η βραχύβια Συνθήκη του Αγίου Στεφάνου μεταξύ τσαρικής Ρωσίας και Οθωμανικού σουλτανάτου, το οποίο υπαναχώρησε στις απαιτήσεις της πρώτης.

Η πρωτοβουλία της Πρωσίας για την σύγκληση Συνεδρίου στο Βερολίνο για τον καθορισμό των συνόρων στα Βαλκάνια, αποτελεί την πρώτη σημαντική ανάμειξη του γερμανικού παράγοντα στην περιοχή κατά την διάρκεια του 19ο αιώνα. Κατάληξη του Συνεδρίου ήταν η υπογραφή της ομώνυμης συνθήκης, η οποία οδήγησε στην ενίσχυση της επιρροής της Πρωσίας μέσω της Αυστροουγγαρίας στον χώρο των Βαλκανίων, ως αντίβαρο στον Πανσλαβισμό που προώθησε στο παρελθόν η τσαρική Ρωσία. Η γερμανική επιρροή στην περιοχή θα συνεχίσει αμείωτη κατά την διάρκεια των επόμενων δεκαετιών.

Αποτέλεσμα αυτής της πολιτικής του Μπίσμαρκ στον περίφημο δρόμο προς την Ανατολή, ήταν η ανάληψη από την Πρωσία στις δύο πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα, του ρόλου που είχε η Βρετανία τον προηγούμενο, περί διατήρησης και μη περαιτέρω συρρίκνωσης της εδαφικής επικράτειας των Οθωμανών. Το 1914 είναι το τελευταίο έτος της ανάληψης επιθετικών ενεργειών της τσαρικής Ρωσίας εναντίον του Οθωμανικού σουλτανάτου, από το μέτωπο του Καυκάσου. Το 1917, με την ανατροπή του τελευταίου Τσάρου και την εξόντωση του από τους Μπολσεβίκους, το Οθωμανικό σουλτανάτο απαλλάσσεται από τον κυριότερο του εχθρό και τίθενται οι βάσεις με την ευνοϊκή για αυτό συγκυρία του διεθνούς περιβάλλοντος της εποχής, να μεταλλαχθεί σε Δημοκρατία το 1923.